Шлісельбург - гэта назва невялікага горада, заснаванага ў чатырнаццатым стагоддзі і які размяшчаецца на паўночным усходзе ад Санкт-Пецярбурга. Самым першым назвай, якое далі гораду яго заснавальнікі, было Арэшак, але затым Пётр I, які марыў пра перамогу над шведамі і выхадзе да Паўночнага мора даў яму іншае імя - Шлісельбург ( «Ключ-горад»). Самы пачатак гераічнай гісторыі гэтага горада звязана з крэпасцю Арэшак, якая сыграла важную ролю ў Паўночнай вайне са шведамі. А затым крэпасць праславілася падчас Вялікай Айчыннай вайны, калі яе мужныя абаронцы не дазволілі фашыстам стуліць блакаднага кольца вакол Ленінграда.
Крэпасць Арэшак знаходзіцца на арэхавых востраве якраз насупраць Шлісельбурга. Арэхавы востраў па сутнасці дзеліць раку Няву на два рукавы і размяшчаецца каля самага яе вытока. Працягу вады ў рацэ ў гэтым месцы такое моцнае, што яна не замярзае нават у самыя лютыя маразы. Менавіта гэтая акалічнасць і ратавала шмат разоў крэпасць падчас штурмаў і аблог, а падчас Вялікай Айчыннай вайны дазволіла па лёдзе Ладажскага возера дастаўляць прадукты жыхарам блакаднага Ленінграда.
Пасля таго як быў пабудаваны Кранштат крэпасць страціла сваё стратэгічнае значэнне і паступова ператварылася ў турму. Тут ўтрымліваліся многія вядомыя вязні -першай жонка Пятра I Еўдакія Лапухіна, безназоўны вязень - зрынуты цар Ян Антонавіч, князі Долгорукова і князь Галіцын, тут ўтрымліваліся дзекабрысты да таго як адправіліся па этапе ў Сібір, анархісты і нарадавольцы. Тут быў пакараны Аляксандр Ульянаў які ўдзельнічаў у змове супраць імператара Аляксандра III. У нашы дні крэпасць з'яўляецца музеем і ў яе жудаснага камерах можна ўбачыць розныя экспазіцыі.
Мабыць знаёмства з Шлісельбург зручней за ўсё пачаць з наведвання Музея гісторыі горада. У яго калекцыі ўтрымліваецца звыш шасці тысяч экспанатаў - археалагічныя знаходкі, прадметы побыту, дакументы, макет ыи малюнкі. Музей размяшчаецца на Фабрычным востраве ў будынку былой ситценабивной фабрыкі, якая сама па сабе з'яўляецца помнікам індустрыяльнай архітэктуры дзевятнаццатага стагоддзя.
Прыкладна ў чатырох кіламетрах ад Шлісельбурга на Мурманскам шашы трэба наведаць вельмі важны музей - «Прарыў блакады Ленінграда». У яго экспазіцыях можна ў ўсіх падрабязнасцях даведацца пра тое, як у 1943 году праходзіла савецкая наступальная аперацыя пад кодавай назвай «Іскра». Вынікам гэтай гераічнай аперацыі стала не толькі тое, што аб'ядналіся арміі Волхаўскага і Ленінградскага франтоў, але і тое што ў выніку быў утвораны вялікі калідор, па якім горад Ленінград нарэшце-то пачаў атрымліваць харчаванне.
Непадалёк ад Шлісельбурга знаходзіцца таксама і чыгуначная станцыя Петрокрепость, якая была пабудавана яшчэ ў 1896 годзе на прамежкі шляху ад Санкт-Пецярбурга да пасёлка Неўская Дуброўка. Будынак станцыі вельмі характэрна ў архітэктурным стылі, паколькі было пабудавана з чырвонай цэглы ў нязвыклым для гэтых месцаў гатычным стылі.
Жыццё Шлісельбурга ў большай частцы звязана з вадой - побач знаходзіцца Ладажскае возера, па якім у час Вялікай Айчыннай вайны праходзіла Дарога жыцця, потым Новоладожский канал, які злучае рэкі Нява і Волхаў (ён дарэчы і цяпер выкарыстоўваецца падчас штармоў для праходу невялікіх судоў). Таксама ў горадзе маецца знакаміты Пятроў мост, з якога адкрываецца панарама на шлюзы Староладожского канала. Ён быў пабудаваны яшчэ па загадзе Пятра I для таго, каб суда маглі спакойна праходзіць уздоўж берага неспакойнага Ладажскага возера. Канал паступова змялела і тады спатрэбілася будаўніцтва шлюзаў.
З гарадской прыстані можна сесці на караблік і адправіцца напрыклад на экскурсію ў крэпасць Арэшак, а з левага боку ад прыстані знаходзіцца ўваход у Новоладожский канал, які аддзяляецца ад Нявы невялікі дамбай. Перад прычалам вы ўбачыце помнік Пятру I, усталяваны да 250-годдзя Санкт-Пецярбурга ў 1957 годзе па праекце скульптара Марка Антрокольского. На ім варта імператар, убраны ў мундзір Праабражэнскага палка і трымае ў руках падзорную трубу. Дарэчы, гэта быў самы першы манумент, усталяваны пры савецкай уладзе царскай асобе.
З рэлігійны устаноў у Шлісельбург найбольшую цікавасць уяўляюць сабой Благавешчанскі сабор, пабудаваны па ўказе Пятра I, Мікольская царква, Казанская капліца і рэшткі сабора Раства Іаана Прадцечы, моцна пацярпелыя ў гады Вялікай Айчыннай вайны.