Павінна сказаць, што па нейкай невытлумачальнай прычыне Пскоў даўно вабіў мяне. Я нават і не магу сказаць чаму, але даўно марыла пабываць у гэтым старадаўнім рускім горадзе. Ну і вось неяк так атрымалася, што ў нас з мужам у абодвух ўтварылася вольны час і мы вырашылі ўжо не адкладаць гэтую паездку. І больш за ўсё мы хацелі вядома ж паглядзець сэрца Пскова - ягоны стары Крэмль! Гэты горад так геаграфічна размешчаны, што заўсёды адным з першых прымаў ўдары варожых нашэсцяў - літоўцаў, палякаў, шведаў, датчан і іншых захопнікаў.
Таму тут з даўніх часоў і ствараліся ў першую чаргу абарончыя збудаванні. Вось такім найстаражытным умацаваннем у Пскове і з'яўляецца Крэмль ці ж Кром як яго тут называюць. Будаваць яго пачалі яшчэ ў дзесятым стагоддзі і мабыць цяжка знайсці на ўсёй велізарнай расійскай тэрыторыі падобнага магутнага абарончага збудавання.
Увогуле, прыехаўшы ў Пскоў, мы адразу ж адправіліся на экскурсію ў Крэмль. Нічога мы натуральна загадзя ня браніравалі, усё-ткі позняя восень і натоўпаў турыстаў па ідэі не павінна быць. Паспадзяваліся на які-небудзь даведнік ці буклет, ці нешта тыпу таго. Але тут экскурсія сама нечакана нас знайшла. Толькі-толькі мы з мужам прайшлі праз магутныя вароты Крамля, то адразу ж убачылі масіўную гравіроўку з картай Пскоўскага Крамля.
Пакуль мы стаялі і разглядалі яе, а муж нават вырашыў сфатаграфаваць на тэлефон гэтую карту, каб потым не вяртацца, калі што, то да нас тут жа падышла дама якая там непадалёк накшталт кагосьці чакала. Мы спачатку падумалі, што гэта такая ж турыстка як і мы, а яна апынулася экскурсаводам. І прапанавала нам прама зараз правесці экскурсію па Крамлі. Аказалася, што тут працуе прыватнае турыстычнае агенцтва, якія водзіць ўсіх жадаючых на экскурсіі. Мы не сталі адмаўляцца, тым больш што грошы наогул смешныя - 200 рублёў. І паколькі больш жадаючых не аказалася, то так і адправіліся ўтрох на гэтую экскурсію.
Пскоўскі Крэмль размяшчаецца на абрывістым мысе ў тым месцы, дзе зліваюцца дзве рэчкі - Пскоў і Вялікая. Калі нейкім чынам паглядзець на яго зверху (ну напрыклад з верталёта), то можна ўбачыць што яго форма больш нагадвае трохкутнік па кутах якога знаходзяцца шэрыя ахоўныя вежы з конусообразные стрэхамі.
Відавочна ў тыя часы з абарончай пункту гледжання гэта было вельмі зручна - дзве сцяны знаходзяцца па берагах рэк, а трэцяя (замыкае) сцяна мае форму дугі. Вось і атрымліваецца практычна непрыступная крэпасць. Старажытныя майстры ўсё-ткі ведалі толк у будаўніцтве такіх збудаванняў! І гэта яшчэ не ўсё - перад гэтай трэцяй сцяной, званай з-за сваёй формы «Персі» (вельмі нагадвае грудзі), выкапаны дзесяціметровы роў. Крэпасць звязваецца з навакольным светам з дапамогай пракладзеных праз гэты роў некалькіх мастоў.
Каб прайсці ў Крэмль выкарыстоўваліся двое варот - Траецкія і смерды. Апошнія больш старажытныя, яны доўгі час былі адзінымі і выконвалі функцыю і галоўных і працоўных варот. Пасля таго, як у дванаццатым стагоддзі збудавалі больш парадныя - Траецкія вароты, то смярдзіць сталі выкарыстоўвацца толькі як рабочыя.
Будаўніцтва Траецкае варот моцна змяніла тады аблічча горада і нават у нейкай ступені дало штуршок да яго развіццю. Увогуле, глядзяцца яны вельмі прыгожа і прыгожа. А недалёка ад гэтай брамы - практычна ў цэнтры Крамля знаходзіцца вельмі прыгожы Траецкі сабор. З таго боку сабора ўтварылася невялікая плошча, якая ў ранейшыя часы мела каласальнае значэнне. Тут праходзіла веча - гэта значыць сходкі старэйшын і знатных людзей горада, якія збіраліся тут каб вырашыць найбольш важныя пытанні. То бок, не толькі Ноўгарад быў вечавы рэспублікай, але і Пскоў аказваецца таксама.
Паступова на тэрыторыі Крамля стала цесна і ў трынаццатым стагоддзі да яго дадаецца частка тэрыторыі міжрэчча і адпаведна ўзводзіцца другая абарончая сцяна, а за ёй і трэцяя, чацвёртая і пятая. Вось так вось горад паступова і хваляваўся. Ён стаў вельмі буйным па тых часах, яго нават параўноўвалі з Парыжам. Наша экскурсавод распавядала нам пра гэта з вялікім гонарам.
Горад станавіўся непрыступнай крэпасцю, яго абаранялі не толькі магутныя сцены і дужыя завалы на варотах, але ў Пскоўскай Крамлі існавала яшчэ і мудрагелістая канструкцыя ўваходу. Нам яе паказала наша экскурсаводка. Калі раптам у сілу нейкіх прычын ворагі прарываліся праз вароты, то яны траплялі ў вузкі калідор - так званы захаб. Гэта такая вузкая звілістая галерэя, працягнулася на наколькі метраў. Тут у ворагаў не было ніякай магчымасці нікуды падзецца і нават разгарнуцца. А зверху на іх яшчэ і нешта палівалі. Мы пацікавіліся - гэта было алей кіпячае, на што атрымалі неардынарны адказ - «Яшчэ алей на ворагаў марнаваць, звычайны кіпень!»
Пасля таго як мы агледзелі Траецкі сабор, вечавы плошчы і гэты цікавы калідор, мы адправіліся да вельмі цікаваму месцы ў Пскоўскай Крамлі - Довмонтовом гораду. Пасля таго, як у дванаццатым стагоддзі тэрыторыя горада ўжо была акружаная прыгоннай сцяной, унутры ён стаў узмоцнена хвалявацца. Усё гэта было звязана з паспяховымі паходамі пскоўскага князя Даўмонта-Цімафея. Тады пачалі з'яўляцца першыя пабудовы княжага двара.
Горад будаваўся і ў яго архітэктуры з'явіўся свой уласны «пскоўскі» стыль - сумесь Наўгародскага дойлідства з Візантыйскай архітэктурай. Падчас раскопак Пскоўскага Крамля былі выяўленыя на тэрыторыі Довмотова горада - адзінаццаць храмаў і цэркваў, потым шэсць грамадзянскіх пабудоў, архіў, роў і яшчэ іншыя будынкі. Зараз добра захаваліся падмуркі тых старажытных цэркваў. Наогул усё гэта глядзіцца вельмі цікава і мы з задавальненнем тут пабадзяліся.
Павінна сказаць, што нам вельмі спадабалася экскурсія і сама жанчына-экскурсавод, яна мясцовая жыхарка і відаць што яна проста закахалася ў свой горад і ў сваю працу. Нягледзячы на тое, што вадзіла яна нас толькі дваіх, з якім натхненнем яна пра ўсё распавядала! Мы былі ўражаныя і цікавым расповедам і самой атмасферай старадаўняга Пскоўскага Крамля. Мабыць, гэта самае цікавае Крэмль з усіх, што мы калі-небудзь бачылі ў Расіі.